Şirk nədir?

Şirk sözü hərfi mənada "şərik olmaq" deməkdir. Şirk termini Quran tərcümələrində bəzən Allaha "şərik qoşmaq", "ortaq qoşmaq" olaraq da tərcümə edilmişdir.

Quranda bildirilən həqiqət isə Allahdan başqa heç bir ilah olmadığıdır. Bu həqiqət Quranda "La ilahə illəllah" hökmü ilə xəbər verilir. Bu ifadə Quranda dəfələrlə təkrarlanır və imanın əhəmiyyətli bir şərti olaraq vurğulanır. Yalnız bu cəhətin müsəlmanlar tərəfindən daha yaxşı qavranılması və dərin düşünülməsi lazımdır. Çünki Allahın tək güc və qüdrət sahibi olduğu, tək İlah olduğu çox qəti bir həqiqətdir, lakin bu həqiqəti yalnız zahir mənasıyla qiymətləndirmək böyük səhv olar. Qurana baxdığımızda bu təməl həqiqətin əksinə bir inanc, tutum və davranışın şirk olduğunu görərik. Buna görə şirki ümumi mənada, "La ilahə illəllah" həqiqətinin xaricində, Allahdan başqa "güc və qüdrət sahibləri", "ilahlar" olduğu kimi (Allahı tənzih edirik) səhv bir rəftar və anlayışa düşmək şəklində təsvir edə bilərik.
Burada İlah termininin nə mənaya gəldiyini bilmək, əlbəttə, mövzunun özünü anlamaq baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Bizim üçün əhəmiyyətli və etibarlı olan tərif Quranda təsvir ediləndir. Quranda Allah bizə Özünü bir çox sifətiylə tanıtmış və başqa İlah olmadığını bildirmişdir. Buradan da aydın olur ki, İlah Allahın Quranda bildirilən bu sifət və xüsusiyyətlərinə sahib olan varlıqdır. Buna görə yeganə İlah Allahdır. Allahın sifətlərinə sahib olan başqa heç bir varlıq yoxdur və ola bilməz. Buna görə Allahın hər hansı bir sifətinə başqasının sahib olduğunu iddia etmək "Allahdan başqa ilahlar əldə etmək", digər deyimlə "şirk qoşmaq" mənasını verir.

Burada incə bir fərqi qeyd etmək yerinə düşərdi. Məsələn, Allahın sifətlərindən biri olan "Qani" yəni "Zəngin" termini insanlar üçün də istifadə edilir. Əlbəttə, bu xüsusiyyəti vurğulamağın bu adamın maliyyə vəziyyətini təsvir etmək baxımından heç bir qorxusu yoxdur. Ancaq şirkə yol açan vəziyyət bu zənginliyin adamın özündən qaynaqlandığını zənn etməkdir. Vəziyyət belə olduqda zənginliyin həqiqi sahibinin Allah olduğu unudulur. Bu adamın sahib olduğu hər şeyi ona Allahın verdiyi, Allahın Qani sifətiylə bu adamda təcəlli etdiyi, verdiyi hər şeyi istəsə bir anda geri ala biləcəyi göz ardına vurular. Bu səbəbdən Allahdan başqa hər kəsin mütləq kasıb və aciz olduğu, ancaq istədiyi qulları üzərində dilədiyi sifətləriylə təcəlli edə biləcəyi düşünülmür. Bunun nəticəsində o adam sahib olduğu mal, mülk və zənginliyin həqiqi sahibi zənn edilərək, onun özbaşına belə bir sifətə sahib olduğu, zənginliyinin özündən qaynaqlandığı sanılır. Bu çox cahil bir yanaşmadır və şirkə yol aça bilər. Çünki bu dünyagörüşüylə hərəkət edildiyində Allah tamamilə unudular və o adama əsla həqiqəti olmayan saxta bir ilahlıq xüsusiyyəti verilmiş olar. (Allahı tənzih edirik)
Doğru olan rəftar isə zənginliyin əsl sahibinin Allah olduğunu bilmək, Onun göylərin və yerin mülkünün tək hakimi olduğunu təqdir etmək və insana verdiyi bu zənginliyi Allahın dilədiyi anda ala biləcəyinin də şüurunda olmaqdır. Zənginlik verilən adamı qiymətləndirərkən də onun zəngin və ya kasıb olması əhəmiyyətli olmamalı, onun Allahın bir qulu olduğu düşünülməlidir. Məsələn, bu adamın ailə üzvləri malın əsl sahibi olaraq onu görsələr, yalnız ondan mədət umarlarsa, malın əsas Malikinin Allah olduğunu unudurlarsa bu çox yanlış bir düşüncə olar. Eyni şəkildə bu adamın yanında çalışan insanlar da özlərini yedirən və içirən, saxlayan Allah olduğunu unutmamalıdırlar. Allahı unudub, başçılarını müstəqil bir güc olaraq dəyərləndirsə bu çox böyük bir ağılsızlıq olar. Necə ki, bu həqiqət insanlara Quranda belə bildirilmişdir:

"... Şübhəsiz ki, Allahdan başqa ibadət etdikləriniz sizə ruzi verməyə qadir deyillər. Elə isə ruzini Allahdan diləyin, Ona ibadət edin və Ona şükür edin. Siz ancaq Ona qaytarılacaqsınız”" (Ənkəbut surəsi, 17)

Bütün bunların yanında Quranda Allahdan başqa güc və qüvvət sahibi olmadığı bildirilir. (Kəhf surəsi, 39) Allahın yaratdığı varlıqların sahib olduqları kimi görünən güc və qüvvət isə həqiqətdə Allaha aid olan sonsuz gücün onlardakı kiçik bir əksidir. Allah dilədiyi anda bu gücü onlardan geri ala bilər. Buna görə bir kimsəni, Allahın ona bu dünyada müvəqqəti olaraq və imtahan üçün verdiyi güc və qüdrətə görə gözdə böyütmək, ona bu mənada heyran olmaq, bu gücü ona aidmiş kimi görmək bir növ onun ilahlaşdırılması olar (Allahı tənzih edirik). Həqiqətdə böyük görülməsi, heyran olunması, mədət umulması lazım olan yeganə mütləq güc Allahdır. Bu həqiqət Quranda belə bildirilir:

Onlar Allahı lazımınca qiymətləndirmədilər. Şübhəsiz ki, Allah Qüvvətlidir, Qüdrətlidir! (Həcc surəsi, 74)

Eyni məntiq Allahın yaratdıqlarında təcəlli edən, yəni əks olunan digər bütün sifətləri üçün də etibarlıdır. Bunları qiymətləndirərkən də bu sifətlərin əsl sahibinin Allah olduğunu bilmək, insanlarda görünən yalnız bir təcəlli olduğunu dərk etmək lazımdır.